Een broedende zwaan langs de Koningin Emmalaan in Delft
foto's: Flora van Stek, april 2013
Openingsspeech van Fred Hemmes voor opening van de Lentesalon 2013
De Lentesalon heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot een vaste traditie in het Delftse kunstleven. We zijn er vroeg bij dit jaar. U komt allen van buiten en het zal de oplettenden onder u niet ontgaan zijn dat het daar nog niet helemaal goed zit met het voorjaar. En daarom moeten wij dit evenement dan ook beschouwen als een bezwering, een lenteritueel, een poging om dingen gedaan te krijgen van de natuur.
Het is nu 2013. En toeval bestaat niet, want exact 100 jaar geleden vond een ander kunstevenement plaats waarin zo'n lenteritueel werd opgevoerd. In het jaar 1913 beleefde de stad Parijs de premiere van de Sacre du Printemps, het ballet van Vaslav Nijinsky op muziek van Igor Strawinsky De handeling van dit stuk speelt zich af in een ver verleden, ergens na de oerknal, in een Rusland dat, ook toen al, aan de heidenen was overgeleverd.
De climax van de Sacre du Printemps wordt gevormd door het offer van een maagd. Want in de magische manier van denken was het noodzakelijk dat de mens enige actie ondernam om de lente op gang te helpen. Wij moderne mensen hebben de magie ingewisseld voor ratio en wetenschap. En kijk eens waar dat ons gebracht heeft: hulpeloos moeten wij afwachten tot de eerste krokus bereid is boven de grond te verschijnen. Huiverend moeten wij de ene na de andere koudegolf verduren en kunnen wij slechts hopen en verlangen dat het voorjaar nu snel zal aanbreken. En dat terwijl men in die zogenaamd primitieve tijden beschikte over de juiste techniek om dat te bewerkstelligen, het maagdenoffer dus.
Dat zal niet zonder slag of stoot gegaan zijn. Ik neem aan dat ze het eerst geprobeerd hebben met een schaap of een kip. Maar ja, dat werkte niet, dus men kwam tot de onontkoombare conclusie dat er een sterker middel moest worden ingezet, iets wat echt een wond zou slaan in de harten van allen in de gemeenschap. Iets wat in staat was alle emotionele krachten op te wekken en samen te ballen in een aanval op de winter. En wie zou er geen tranen laten als zo'n jong meisje, nog maar net tot vruchtbaarheid ontloken, haar lelieblanke onschuld ter slachtbank moest voeren, terwijl net gisteren nog een dichterlijke jongeman haar had toegefluisterd 'Jij bent mijn lentebloesem'. Zo'n offer was voor ieder een hartverscheurend gebeuren. Maar ja, jammer dan, lente moest er komen, dus vooruit met die maagd.
Destijds leefde men nog in stamverband, en niet iedere stam was tot zo'n offer bereid. Maar de niet-offerbereide stammen zullen toch met lede ogen hebben aangezien hoe bij de buren de lente losbarstte, terwijl zij zelf nog stonden te blauwbekken in de sneeuw. Even terug naar het jaar 1913. Het was een in onze ogen onschuldige tijd. De grote wereldoorlogen moesten nog komen en de meest recente ramp die men had meegemaakt was de ondergang van de Titanic het jaar daarvoor. Enige decennia daarvoor had de kunst zich ontworsteld aan het academische keurslijf, wat had geleid tot impressionisme, fauvisme en kubisme. In datzelfde jaar 1913 werd deze nieuwe Europese kunst getoond in New York op de Armory Show, waar veel negatieve reacties op kwamen, maar waar toch ook verkocht werd. De ontwikkelingen waren dus in volle gang. De muziek die Igor Strawinsky schreef voor de Sacre du Printemps bevond zich op top van die ontwikkelingsgolf en werd gekenmerkt door dissonanten, stotende ritmes, en erupties van paukengedreun en schelle blazers. En de choreografie van Njinsky sloot daar bij aan en ging er van uit dat men in prehistorische tijden geen weet had van spitzen, tutu's en stervende zwanen.
Het publiek in de zaal bestond uit twee partijen. De eerste was samengesteld uit de gegoede burgerij, brave burgers die in het theater gewend waren onthaald te worden op oogstrelende taferelen en aangename muziek. De tweede partij hield wel van een geintje. Toen de voorstelling op stoom kwam, raakte groep 1 ontsteld over zo veel kabaal en uitte haar misnoegen met boe-geroep. Daarop brandde ook groep 2 los in boe-geroep, maar dan gericht tegen groep 1. De groepen raakten verwikkeld in een verbale strijd, waarbij groep 1 groep2 uitmaakte voor rotte vis en groep 2 groep 1 voor bedorven macaroni. Door dit rumoer raakte het orkest ontregeld en de dirigent van slag. Men toeterde en trommelde echter onverstoorbaar door en de muziek gedijde wonderwel bij de toegevoegde dissonanten.
In de coulissen stond de dansmeester en riep aanwijzingen naar de dansers. Door het kabaal in de zaal konden die hem echter niet verstaan en dansten op eigen initiatief verder, met slechts een vage herinnering aan datgene wat hen was bijgebracht tijdens de repetities. En terwijl op het toneel de maagd geofferd werd, vlogen in de zaal de stoelkussens, hoeden en scheldwoorden in het rond waarbij fysieke actie nog maar net vermeden werd, met uitzondering van de theaterdirecteur die zich vertwijfeld de haren uit het hoofd trok.
Het maagdenoffer was trouwens een bloedeloze aangelegenheid. Wellicht was men in die verre tijden nog niet bekend met het juiste gebruik van bijl of zwaard en was het idee van een brandoffer hen nog vreemd . De maagd kreeg simpelweg de opdracht te dansen tot de dood er op volgde. Het was tenslotte een ballet en geen horrorfilm.
Met de dood van de maagd keerde de rust weer. En haar offer was niet tevergeefs geweest. Overal schoten de krokussen uit de grond, het vee lammerde en kalfde, spoedig stond het graan te wuiven op de velden en de oogst was nog nooit zo rijk geweest.
In onze eigen variant van de Lentewijding hebben bijna 30 kunstenaars zich bereid verklaard hun werk aan deze wanden te offeren, teneinde de lente te bevorderen. En het is een tweetrapsraket die wij afvuren op de winter, want het thema Transitie doet een nog dwingender beroep op de natuur om tot transformatie over te gaan. Maar zal dat genoeg zijn ?
Maagdenoffers zijn bij ons helaas niet meer gangbaar. Toch is onze hoop gericht op die ene persoon met de juiste kwalificaties, die haar roeping niet kan weerstaan en de brandende plicht voelt de lente nader tot ons te brengen en die zich hier en nu offervaardig wil tonen. En dan kan het nog een gedenkwaardige middag worden.
Als u hierna nog klachten heeft over het weer, dan zijn wij daarvoor niet ontvankelijk, want aan ons heeft het niet gelegen.
